Vergeeld maar niet vergeten

De Boompjes ter hoogte van het Bolwerk en de oprit van de pas gereed gekomen Willemsbrug over de Nieuwe Maas. 1878 (geschat). Fotograaf J.G. Hameter (1835-1885). NL-RtSA_4187_X-40-01-1.

Eerste fotografen
De uitvinding van de fotografie is het werk van een groot aantal hobbyisten en wetenschappers die gedurende vele decennia op diverse plaatsen in de wereld eind 18e en begin 19e eeuw experimenteerden met het vastleggen van beelden met camera obscura en lichtgevoelige platen. De Fransman Niépce lukt het in 1826 om een eerste foto te maken die niet direct weer vervaagde. Zijn landgenoot Louis Daguerre ontwikkelt deze techniek verder en weet in 1839 blijvende roem te vergaren met de presentatie van zijn ‘daguerreotypie’. Dit procedé levert met behulp van een gepolijste, met een zoutoplossing voorbereide, zilveren plaat spiegelende, maar haarscherpe beelden op. Tegelijkertijd bereikt de Brit Henry Fox Talbot goede resultaten met een negatiefprocedé, waarmee van één negatief (een calotypie) verschillende papieren fotoafdrukken zijn gemaakt. Op basis van deze technieken ontwikkelt de fotografie zich in de daaropvolgende decennia gestaag door.

Tussen 1839 en 1850 zijn er in Nederland maar weinig personen die de fotografie beoefenen. Degenen die dit doen, houden zich voornamelijk bezig met portretten. Onder de eerste fotografen in ons land bevinden zich veel buitenlanders. Ook de vroegste Rotterdamse fotografen zijn vaak rondreizende, uit het buitenland afkomstige portretfotografen.

In Rotterdam zijn de oudste stadsgezichten dan ook gemaakt door een Engelsman. Amateurfotograaf en koopman John Sherrington (geboren in 1801) woont tussen 1838 en ca. 1850 in de Maasstad. Hij maakt omstreeks 1848 een reeks haven- en stadsgezichten van Rotterdam volgens de techniek van Fox Talbot. Een deel van deze bewaard gebleven afdrukken bevindt zich in de Universiteit Leiden. Het stadsarchief heeft één originele, door Sherrington gemaakte, zogenaamde ‘zoutdruk’ in bezit. Zeer waarschijnlijk is dit de oudste foto van Rotterdam in de collectie van het archief. De afdruk wordt zo weinig mogelijk blootgesteld aan licht en wordt bewaard in een depot met een temperatuur van 4 graden Celsius. De foto toont de voorgevel en de restanten van de woning van Hendrik Rochussen, een rijke zeepfabrikant, kunstliefhebber en vader van onder andere de schilder Charles Rochussen. De instorting is het gevolg van een grote brand die begint in de vroege ochtend van zondag 13 mei 1849 bij de pas geopende stoom-suikerraffinaderij van de firma Tromp en Co aan de Leuvehaven. De brand breidt zich snel uit en verwoest in het totaal 28 huizen en een aantal pakhuizen. De schade wordt geschat op vier miljoen euro.

Robert F. Turing (1827-1913) zoon van een Britse consul is net als Sherrington hobbyfotograaf. Turing fotografeert in 1852 de Ooster Oude Hoofdpoort uit 1597. Ook van de Parijse daguerreotypist / fotograaf Gustave Larauza is er een afbeelding van deze stadspoort (in 1856 afgebroken vanwege de bouw van het Maasstation) bewaard gebleven. Larauza werkte tussen 1856 en 1867 in Rotterdam als (portret)fotograaf.

Oostenrijker Peter Wotke (1800-1870) vestigt zich in 1853 als daguerréotypeur in de Maasstraat in Rotterdam. In 1861 komt Wotke op het idee om een reeks stadsbeelden te maken vanaf de toren van de Laurenskerk. Om exclusiviteit van zijn plannen te waarborgen, vraagt hij het gemeentebestuur de toezegging gedurende een jaar lang als enige fotograaf gebruik te mogen maken van de Laurenstoren. Wotke krijgt medewerking en steun van de gemeente en dit resulteert in een zestal vogelperspectiefafbeeldingen van de dichtbebouwde binnenstad. Vier van de zes afbeeldingen sluiten direct op elkaar aan en vormen ongeveer een doorlopend panorama vanaf het Oostplein richting Feijenoord. Het zijn de eerste lucht- of panoramafoto’s van Rotterdam.

Pieter Oosterhuis (1816-1885), oorspronkelijk opgeleid tot kunstschilder is één van de eerste Nederlandse fotografen die zich toelegt op het maken van stadsgezichten. Vanaf 1850 is hij in Amsterdam werkzaam als portretfotograaf. Zijn interesse gaat echter uit naar stadsgezichten. Oosterhuis sluit daarom overeenkomsten met boekhandelaren in verschillende steden die zijn topografische foto’s per stuk of in serie in hun winkels verkopen.

In de collectie 'Vroege Foto’s' zijn ook veel afbeeldingen te vinden van de grote openbare werken van de laatste decennia van de 19e eeuw. Fotografen als Van Gorkom, Von Pöppinghausen, Hameter, Mögle, Wollrabe, Baer en Perger krijgen hun opdrachten van Rijkswaterstaat, de Spoorwegen of de gemeente. De fotografie is een nieuw medium gebleken voor het vastleggen van de verschillende stadia van bouwprojecten. De meeste fotografen in die tijd verdienen hun inkomen met het maken van portretten in de verschillende fotostudio's in de stad. Een deel van hen specialiseert zich in ingenieursfotografie. Ze fotografeerden de aanleg van de Nieuwe Waterweg en de bouw van het luchtspoor over de gedempte Binnenrotte, de aanleg van de havens en andere belangrijke infrastructurele werken.

 

Carl E. Mögle (1857-1834) volgt opleidingen in tekenkunst en fotografie in Duitsland, Zwitserland en België. In 1885 opent hij een fotostudio aan de Moriaanstraat 5, dichtbij de Binnenrotte. Mögle beperkt zich niet tot één genre. Naast portret- en opdrachtfotografie maakt hij veel vrij werk: architectuurfoto's van de stad, havenbeelden en artistieke opnames van het omliggende platteland. In opdracht van de gemeente Rotterdam maakt Mögle in 1899 ook een serie foto's van het koninklijk bezoek van Emma en Wilhelmina aan de stad.