Informatie arrestantenkaarten

Arrestantenkaarten in het kort

De arrestantenkaarten bevatten gegevens van mensen die door de gemeentepolitie zijn vastgehouden in de oorlog. Ze werden beschuldigd of verdacht van een overtreding of misdrijf. Dat was soms onterecht. Veel mensen werden na korte tijd weer vrijgelaten. Als de verdenking wel serieus was, werd de verdachte na een paar dagen overgebracht naar het Huis van Bewaring of soms een kamp. Dat staat dan vermeld op de kaart. Helaas staat de reden van de arrestatie vaak niet op de kaart.

Van verreweg de meeste arrestanten is verder geen dossier te vinden. Voor dossiers die er nog wel zijn staat verderop in de tekst waar ze te vinden zijn. Van personen die door de Duitse overheid of door de rijkspolitie werden vastgehouden zijn helaas geen kaarten.

We weten helaas niet van alle afkortingen die op de kaarten staan de betekenis.

Meer informatie

De arrestantenkaarten maken deel uit van de administratie van de Rotterdamse Gemeentepolitie in oorlogstijd (1940-1945). Ze bevatten informatie over personen die op een politiebureau in voorarrest hebben gezeten. Onder die arrestanten waren behalve gewone wetsovertreders en criminelen, ook personen die waren opgepakt vanwege hun Joodse achtergrond of omdat ze in het verzet zaten.

Bij die twee laatste categorieën ging het meestal om arrestanten van de Duitse politieke recherche of veiligheidsdienst. De Rotterdamse politie was door de Duitsers belast met hun bewaking. De arrestantenafdeling vervulde daarbij een regionale functie. Het waren dus niet alleen Rotterdammers die werden vastgehouden in het hoofdbureau van politie aan het Haagseveer of in een van de andere bureaus. Op de arrestantenkaarten staan ook namen van mensen uit Schiedam, Vlaardingen en andere nabijgelegen plaatsen.

Na een korter of langer verblijf in een politiecel volgde vrijlating of overbrenging naar een gevangenis of concentratiekamp. Veel Rotterdamse arrestanten belandden in Kamp Amersfoort of Kamp Vught. In de laatste maanden van de oorlog zijn ook tientallen arrestanten gefusilleerd. (Tekst gaat verder onder de afbeelding.)

Arrestantenkaart

Arrestantenkaart

Arrestantenkaart

Drie voorbeelden van arrestantenkaarten uit Stadsarchief Rotterdam.

Onderverdeling Arrestantenkaarten

In zoeken op personen zijn twee soorten arrestantenkaarten opgenomen:

  1. Opnamekaarten (inventarisnummers 3470-3609)
  2. Roze klappers (inventarisnummers 3746-3802)

Het verschil tussen deze twee soorten kaarten is niet duidelijk. Sommige personen komen dubbel voor, in beide series.

In de rechterbovenhoek van de opnamekaarten staat het zogenaamde arrestantennummer. Dit nummer kan gebruikt worden bij het zoeken naar aanvullende informatie elders in het politiearchief. Van de meeste gevangenen is helaas geen dossier bewaard gebleven. Gehuwde vrouwen kunnen het beste zowel gezocht worden op meisjesnaam als op naam van de man, omdat de ordening regelmatig wisselt.

Welke kaarten zijn doorzoekbaar?

Op dit moment zijn arrestantenkaarten uit de jaren 1940-1945 te vinden via Zoeken op personen. Het gaat om personen van wie vast staat dat ze zijn overleden of van wie dat op grond van hun geboortejaar mag worden aangenomen. De gegevens van personen die misschien nog leven, zijn niet online te bekijken. Dit om hun privacy te beschermen.

Meer informatie over de criteria voor publicatie is te vinden in het verantwoordingsdocument:

Informatie die op de kaarten te vinden is

  • naam (niet altijd volledig), geboortedatum, straat, woonplaats, beroep en andere gegevens
  • voor wie of welke instantie in bewaring is genomen/gearresteerd
  • datum van opname
  • datum van vertrek of ontslag

Op de opnamekaarten en in de roze klappers staat soms de reden van aanhouding. Het stempel “J” werd gebruikt voor personen met een Joodse achtergrond. 37 opnamekaarten uit 1942 zijn gemarkeerd met de aanduiding ‘Westerbork’. Achterop staan namen van bijna 500 Joodse Rotterdammers, die zijn tussen 29 augustus en 7 december 1942 zijn opgepakt en vervolgens naar doorgangskamp Westerbork zijn overgebracht. De ‘Westerborkkaarten’ bevatten naast naam en adres, ook geboortedatum en -stad en soms de naam van echtgenoot(ote) of een beroep.

Op de opnamekaarten vanaf half juni 1943 staan vaak de bezittingen genoteerd die de arrestant had moeten afgeven. Op de achterzijde staat de handtekening van de arrestant als deze ze bij vertrek weer had terugontvangen. Soms staat op de opnamekaart de naam van de functionaris die verantwoordelijk was voor de arrestatie en die de gevangene overdroeg.

Verder zoeken in het politiearchief

De arrestantenkaarten vormen niet de enige bron van informatie over personen die in de oorlog zijn opgepakt. Ook andere delen van het oorlogsarchief van de gemeentepolitie bevatten informatie over arrestanten. Deze dossiers zijn niet gedigitaliseerd. Als er geen openbaarheidsbeperking op zit, kunnen ze op de studiezaal worden bekeken.

  • De correspondentie over personen die om politieke redenen gearresteerd waren (inventarisnummers 3282 en 3396-3455 voor de oorlogsperiode; inventarisnummers 3610-3627 voor na de oorlog) bevat onder meer arrestatiebevelen, transportorders, vergunningen voor bezoek en ontslagformulieren. In de loop der jaren wordt de administratie minder omvangrijk. Zoeken binnen de serie is mogelijk met behulp van het arrestantennummer in het jaar van arrestatie.
  • De dagrapporten van de Vreemdelingen- en Transportdienst (inventarisnummers 3157-58). Deze zijn toegankelijk op datum van transport en bevatten informatie over wie vervoerd werd en waarheen. Soms staan er arrestanten op vermeld die in andere bronnen niet worden genoemd. De informatie loopt tot 18 november 1944.Voor de transporten van arrestanten naar Westerbork is informatie beschikbaar over de periode 22-8-1942 tot 17-3-1944. De Joodse Rotterdammers die tijdens de drie grote razzia’s via Loods 24 zijn weggevoerd staan niet vermeld in de deze dagrapporten. Ook elders in het politiearchief ontbreekt die informatie. Zie voor Joden met een andere nationaliteit het vreemdelingenregister (inventarisnummer 3804) of de inventarisnummers 3173-74 en 3805 die verwijzen naar aparte registers met gegevens over Joodse vluchtelingen.
  • Indien een politieke arrestant in eerste instantie om een andere reden gearresteerd was, bijvoorbeeld om een misdrijf, dan staat dit op de opnamekaart en kan er nader onderzoek gedaan worden in de aangifterapporten van de recherche/rechercherapporten.
  • Aan het begin van de bezetting werden politieke gevangenen in opdracht van Duitse instanties gearresteerd door groep III van de Rotterdamse recherche. De arrestatie staat dan vermeld in de “Algemene rapporten”, samenvattingen van justitiële rapporten van Groep I t/m V en Rivierpolitie. Ze zijn bewaard voor de periode mei 1941 - december 1942 (zie de inventarisnummers 2623A en 3010-3012). Er kan alleen op datum worden gezocht. Details over de arrestatie staan niet vermeld.

NB.: Archieven van Groep 10 (ook wel Groep X), die de opdracht had Joden en tegenstanders van het regime op te sporen, zijn niet bewaard gebleven.

Andere archieven