In het archief van de GEM zit een bijzondere envelop, die onbestelbaar retour is gekomen. Vrijwel iedereen zou zoiets meteen weggooien, maar op het secretariaat van de GEM wordt hij keurig opgeborgen. Hij zit in een map met stukken over de jaarcijfers van 1917. Die moeten worden goedgekeurd op een algemene vergadering van aandeelhouders in het voorjaar van 1918.
Censuur in Londen
Een van de aandeelhouders is Willem Boecking. Hij is afkomstig uit Keulen, maar woont en werkt vanaf 1904 in Rotterdam als graanexpediteur. Hij vertrekt in 1909 met zijn vrouw Antoinetta Adriana Groenendijk en pasgeboren zoon Wilhelm naar Odessa aan de Zwarte Zee, dan de vierde stad van het immense Russische tsarenrijk. Net als tegenwoordig is het Zwarte-Zeegebied in het begin van de twintigste eeuw een van de voornaamste graan exporterende gebieden ter wereld. Daarom is Boecking een belangrijke speler in het netwerk van de GEM – en omgekeerd.
De GEM stuurt in 1918 net als andere jaren een uitnodiging voor de vergadering aan alle aandeelhouders in binnen- en buitenland. Maar dat is in die tijd niet zo simpel. De Eerste Wereldoorlog woedt in alle hevigheid. Nederland is weliswaar neutraal, maar is omgeven door oorlogvoerende landen. Rusland heeft zich na de Revolutie van 1917 aan de kant van Duitsland en Oostenrijk-Hongarije geschaard en is dus vijandig gebied. Post vanuit Nederland mag alleen worden verstuurd via Londen. Daar worden alle brieven gecontroleerd door een censuurafdeling, waar meer dan 5000 mensen werken. De brief aan Boecking arriveert er op 24 april 1918 en wordt geopend door censor nummer 5023. Het duurt tot 8 februari 1919 voor de brief Londen weer verlaat – terug naar Rotterdam!
De voor- en achterzijde van de envelop met censuurstempel. In de envelop zit de geretourneerde brief met uitnodiging voor de GEM aandeelhoudersvergadering, bestemd voor Willem Boecking in Odessa. (1918)
Oorlog in Oekraïne
Wat is er aan de hand? Veel geheims bevat de envelop niet: een uitnodiging en een agenda voor een vergadering. Belangrijker is dat door de oorlog de scheepvaartverbindingen nagenoeg zijn stilgevallen. Duitse onderzeeboten maken de Noordzee, de Atlantische Oceaan en zelfs de Middellandse Zee onveilig, zodat geen schip naar de Zwarte Zee kan varen. Maar zelfs als de oorlog op 11 november 1918 wordt beëindigd door de Wapenstilstand, kan de brief niet door naar Odessa. De Oekrainers hebben van de chaos rond de Russische Revolutie gebruik gemaakt om zich onafhankelijk te verklaren. De regering in Moskou reageert daarop met een grootscheepse invasie op 7 januari 1919. Een maand later stuurt de Londense censor de brief van de GEM maar terug naar Rotterdam, voorzien van het stempel: “Service suspended”.
Met Boecking loopt het goed af: in het archief van de GEM zitten brieven van hem uit 1921, als hij werkzaam blijkt voor rederij Koenigsfeld. En met Oekraine? In 1922 moet het land zich schikken in een positie als lid van de USSR, de Unie van Socialistische Sovjet Republieken. Als die in 1991 uiteenvalt, wordt Oekraine weer onafhankelijk. Maar de invasie door Rusland in 2022 lijkt de klok een eeuw terug te zetten.
Elevator in werking. Prentbriefkaart 1930-1940. NL-RtSA_4029_PBK-8929