In de 19e eeuw is de zwemsport of het zwemonderwijs geen hoofdreden voor de oprichting van zwembaden.  De eerste zwembaden in de stad zijn eerder badinrichtingen. Het bevorderen van de lichaamshygiëne van de stadsgenoten en het voorkomen van naaktzwemmen in het openbaar zijn de belangrijkste motieven. Pas in de jaren vijftig verschijnen her en der overdekte instructiebaden in de stad. Goede voorzieningen voor de wedstrijdsport komen in de jaren zeventig tot stand. Eind jaren tachtig is een duidelijke omslag te bespeuren in het gemeentelijke zwembeleid: steeds meer buitenbaden sluiten hun deuren, terwijl een aantal binnenbaden omgetoverd wordt tot zwemparadijzen.

Vanaf 1854 kunnen Rotterdammers 's zomers zwemmen in speciaal daarvoor aangelegde 'bad- en zweminrichtingen'. Dit zijn in feite drijvende pontons in singels of rivieren met een waterdoorlatende bodem. Deze open zwembaden variëren van omvang en faciliteiten. De meest eenvoudige hebben alleen een bassin; anderen beschikken over kleedhokjes, toiletten en speciale bad- en droogruimten. (Tekst gaat verder onder de afbeelding.)

 

Begin 20e eeuw krijgt de Maasstad haar eerste overdekte zwembad aan de Tuindersstraat (1905). In deze tijd worden ook de eerste zwemverenigingen opgericht en dringt men bij het Gemeentebestuur aan op zwemrechten voor vrouwen. Het succes van deze lobby blijkt uit de deelname van Rotterdamse zwemsters aan de Olympische Spelen van 1928 waar Marie (Zus) Braun o.a. een gouden medaille wint op de 100 meter rugslag. Ook de Rotterdamse Olympische zwemsters Rie Mastenbroek en Willy den Ouden beginnen hun zwemcarrière in de Tuindersstraat. (Tekst gaat door onder de afbeelding.)

 

Meer zwemgelegenheid

In de jaren dertig gebeurt er veel op zwemgebied in de stad. 'Het Zwarte Plasje' (1914) in Hillegersberg krijgt in 1931 concurrentie van twee andere natuurbaden: het Kralings Zwembad en de Wilgenplas in Schiebroek. Ook openen het Oostelijk Zwembad (1932) in Kralingen, 'De Overdekte' (1936) aan de Willem van Hillegaersbergstraat in de gemeente Hillegersberg en het Zwembad in de Van Maanenstraat (1937) in Blijdorp - Bergpolder hun deuren.

Natuurbaden
In 1914 pachten twee heren uit Hillegersberg een watertje ten noordwesten van het dorp Hillegersberg. Het ligt in een schilderachtige omgeving, midden in de natuur, met uitzicht op Delft. De mannen en hun gezinnen zwemmen en vissen er en laten ook andere mensen gebruik maken van het plasje. In de ondiepe gedeelten storten ze kruiwagens met zeezand en er wordt een houten huisje op het terrein gebouwd. In datzelfde jaar vindt in café Freericks de oprichtingsvergadering plaats van ‘Sport Vereniging Hillegersberg’ (SVH). Ondanks de naam is SVH vooral gericht op de zwemsport en wordt naast RZC (Rotterdamse Zwem Club), de Maas en de Rotterdamse Dames Zwemclub de vierde zwemvereniging in de Rotterdamse regio. De populariteit van het plasje neemt snel toe zodat er nieuwe verkleedhuisjes bijgebouwd worden. In 1915 zijn er ruim 230 betalende leden en wordt er een vaste badmeester aangesteld. Naast plankieren, een reeks witte houten huisjes verscheen er in de plas ook een springtoren van twee verdiepingen. Het ledenaantal groeit in de jaren twintig stug door. Ook Rotterdammers zijn welkom bij de club. Een deel van de zwemmers doet mee aan wedstrijden en kampioenschappen. Deze leden trainen in de wintermaanden in de overdekte zweminrichting aan de Tuindersstraat.

Tot aan het begin van de jaren dertig ging het SVH en het Zwarte Plasje voor de wind, maar in 1931 openen twee andere particuliere natuurbaden in de omgeving. Van het Kralings Zwembad in de buurt van het Drinkwaterleidingterrein bij De Esch heeft het Zwarte Plasje niet veel te vrezen. Anders is dat voor het naburige recreatiegebied De Wilgenplas dat vanaf 1931 geëxploiteerd wordt door A. Poot, aannemer van vele grootschalige Rotterdamse projecten. Poot gaat voortvarend te werk en realiseert op het terrein in Schiebroek zweminrichting De Wilgenplas met diverse baden, bij elkaar ruim 35.000 vierkante meter. Er komt een theeschenkerij, een grote zonneweide en als klap op de vuurpijl een lunapark met diverse attracties. Bij De Wilgenplas kunnen mensen ook een los dagkaartje kopen. De bezoekersaantallen zijn overweldigend terwijl de inkomsten van het Zwarte Plasje teruglopen. Tot aan de sluiting van de Wilgenplas door de gemeente in 1976 (vanwege de slechte waterkwaliteit en de hoge exploitatiekosten) blijven beide natuurbaden elkaars concurrenten. (Tekst gaat verder na de afbeeldingen.)

Oostelijk Zwembad en Sportfondsenbad Noord
Rotterdam krijgt er in deze periode ook twee moderne overdekte zwembaden bij: het Oostelijk Zwembad in Kralingen en een zwembad in de nieuwe wijk Bergpolder. Dit laatste bad is een initiatief van N. V. 'De Sportfondsen', een landelijke organisatie die ontstaan is uit onvrede over de beperkte hoeveelheid overdekte zweminrichtingen in steden.  De N.V. werkt met een systeem van spaarkassen en spaaraandeelhouders om de bouw te kunnen financieren. Het Sportfondsenbad Rotterdam Noord is met kwartjes en dubbeltjes bij elkaar gespaard door zwemwaterminnende Rotterdammers. De deelnemers aan het spaarsysteem krijgen na opening van het bad reductie op de entree en speciale zwemuren als tegenprestatie aangeboden. Het zwembad in de nieuwe wijk Bergpolder opent in 1937 en is dan het tweede Sportfondsenbad van het land. Architecten J.H. de Roos en W.F. Overeijnder (o.a. bekend van Het Kasteel in Spangen) bouwen een hypermodern zwemcomplex met een ingenieuze stalen constructie waarmee het dak van het binnenbad op zonnige dagen opengeschoven kan worden. Het buitenbad is 50 meter lang en is omgeven door een grote ligweide. (Tekst gaat verder onder de afbeeldingen.)

Vanaf de dertiger jaren staat het zwembadbeleid hoger op de agenda van de gemeente Rotterdam. Er wordt studie gedaan naar het vraagstuk van de gemeentelijke bad- en zweminrichtingen en beleid ontwikkeld waarin het zwemonderricht voor kinderen belangrijke plaats krijgt. Na de Tweede Wereldoorlog openen steeds meer buiten- en binnenzwembaden in de stad en de regio hun deuren. Dikwijls gaat het om eenvoudige 'instructiebaden' waar men kan leren zwemmen of baantjes kan trekken. Ook een aantal zweminrichtingen in bijv. de Maas en de Koushaven blijft bestaan tot eind zestiger jaren. Sommige baden, zoals Zwembad West aan de Spaanseweg in Spangen (1970) en het openluchtzwembad De Plompert (1969) zijn ingericht voor de polo- en zwemsport. Er kunnen internationale wedstrijden gehouden worden. Zwembad West brandt in 1987, vlak na een omvangrijke verbouwing, volledig af. De Plompert in het Zuiderpark wordt in datzelfde jaar gesloten. Buitenbaden in de stad blijken lastig te exploiteren vanwege de afhankelijkheid van de weersomstandigheden maar ook omdat de concurrentie van binnenbaden met steeds meer recreatieve attracties zoals golfslag, waterglijbanen, sauna's en 'knuffelmuren' te groot is geworden.

Meer weten?

Bibliotheek

  • Ontstaansgeschiedenis van de bad- en  zweminrichtingen in Rotterdam 1845-1915 / Ineke Verburg. – Rotterdam : Erasmus Universiteit, 1989
    Signatuur: XXI F 1081
     
  • ’t Zwarte Plasje een eeuw de oase van Hillegersberg / Chris Mast. – Rotterdam : Sport Vereniging Hillegersberg, 2014. Verschenen ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan op 20 juli 2014.
    Signatuur: XVIII F 50
     
  • Vereniging Kralings Zwembad 1931-1996 / Margriet Fock & Joris Boddaert. – Rotterdam : Vereniging Kralings Zwembad, 1996
    Signatuur: SSV E 83

  • Rapport van de studie-commissie inzake het vraagstuk der gemeentelijke bad- en zweminrichtingen te Rotterdam . – Rotterdam : Gemeente Rotterdam, 1933
    Signatuur: XXVIII D 90

  • Rotterdamsche overdekte zwem- en badinrichting Tuindersstraat (brochure), 1939 [geschat]
    Signatuur XXVII F 873

  • Naamlooze vennootschap “De Sportfondsen” afdeeling Rotterdam (brochure), 1928 [geschat]
    Signatuur XXI F 39

  • 'Daar heb ik nog ...' : 65 jaar Sportfondsenbad Rotterdam-Noord / Jan Pott en Suzanne Odijk. - Rotterdam : Duo/Duo, 2002
    Signatuur III D 98

  • Oprichting van een overdekte zwem- en badinrichting hier ter stede, waaraan verbonden: Stoom-, Stoomkast-, Heete lucht-, douche-, zwavel-, moederloog-, zout-, zemel- en meer andere sanitaire baden / A.S. van den Bergh, E.P. de Monchy, D. Hudig et al. – Rotterdam, 1900 (Brochure met intekenlijst voor het nemen van aandelen van 1000 euro voor de op te richten overdekte bad- en zweminrichting te Rotterdam en een rentabiliteitsberekening)
    Signatuur X F 118

  • N.V. Kralingsch Zwembad. – Rotterdam : Raad van Beheer van de N.V. Kralingsch Zwembad, 1931 (Brochure met plattegrond en een
    intekenlijst voor een obligatielening)
    Signatuur XI F 229

  • 50 : Rotterdamsche Zwemclub (R.Z.C. 1890) / voorw. C. Zegers. – Rotterdam : Drukkerij Jan van den Berg, 1940 (jubileumboekje)Signatuur XXVI F 146

  • 60 jaren Rotterdamsche Zwemclub Gedenkboekje / Jubileumcommissie RZC, voorw. door burgemeester P.J. Oud , 1950
    Signatuur XXVI F 147

  • Reglement voor het gebruik der Wasch- Bad- en Zwem-inrigting in de Baan, 1864 (inclusief openings- en tarievenlijst).
    Signatuur XXIV C 252

  • Teekening, plan en toelichting voor eene drijvende bad- en zweminrigting / voorzitter van het bestuur L. Pincoffs. – Rotterdam, 1859
    Signatuur X F 92

  • Gedenkboek ter gelegenheid van het twintig-jarig bestaan van de Rotterdamsche Dames-Zwemclub : aangeboden aan de leden. - Rotterdam, 1933
    Signatuur II E 49
























 



Bewegend Beeld

  • Zwemwedstrijden voor heren en dames in openluchtzwembad De Plompert / Polygoon. 1971. Speelduur 00:01:02. NL-RtSA_4014_BB-0583
  • Zomerse dag in natuurbad Wilgenplas / Van der Eerden. ca. 1933. Speelduur 00:03:00 min. NL-RtSA_4014_BB-7768
  • Zwemwedstrijd van 3 kilometer voor dames en heren in de Schie / Polygoon. 1935. Speelduur 00:01:32 min. NL-RtSA_4016_BB-0350
  • Ontstaan van den Kralingerhout / Gemeentewerken Rotterdam, 1935. Speelduur 00:51:18. NL-RtSA_4016_BB-0700
  • Zwembad De Plompert / Paula Versloot, 1969/1970. Speelduur 00:57:29 min. NL-RtSA_4016_BB-5069 (Fragmenten zijn gebruikt voor de header 'Beelden' en 'De Plompert')
  • Zwemwedstrijden in de Schie / Polygoonjournaal, 1927. Speelduur 00:00:48 min. NL-RtSA_4016_BB-0434 (Fragment is gebruikt voor de header 'Bad- en Zweminrichtingen')
  • Delta Rotterdam : Eurotoerisme : Promotiefilm zonder commentaar / Omroepbedrijf Rotterdam, VVV, 1991. Speelduur 00:14:00 min. NL-RtSA_4016_BB-3738. (Fragment is gebruik voor de header 'Zwemmen in de Stad')

Archieven