Stadsarchief Rotterdam

Het gehele westelijk deel van het eiland IJsselmonde waarop Pernis en Hoogvliet gelegen zijn behoort in de middeleeuwen publiekrechtelijk onder de hoge heerlijkheid Putten. Het staat bekend onder de naam 'Putten over de Maze'; gezien vanuit Putten ligt het aan de overzijde van de (Oude) Maas. Het Putse recht is er van kracht * , en wel oorspronkelijk de keur van Zeeland tot de instelling van eigen rechtsregels in 1434 in de zgn oude voorboden van Jacob van Gaesbeek, gevolgd door de nieuwe voorboden in 1457 en verschillende provisiën en privileges *
Ook als Putten na het overlijden van Jacob van Gaesbeek in 1459 definitief in handen van de graaf komt, blijven naast de privileges de voorboden van kracht.

Pas na de verkoop der heerlijkheden krachtens Statenbesluit van 1731-overigens in strijd met het handvest van Philips van Bourgondie van 19 juli 1456, waarin deze expliciet beloofde de heerlijkheid Putten niet te zullen verkopen-neemt de invloed van baljuw en mannen af; reformatie van vonnissen door het Hof van Holland wordt dan mogelijk * Ook in de heffing van de landsbelastingen neemt Putten een eigen positie in; de Putse gebieden komen dan ook niet voor in de informaties van 1494 en 1514 * Op het altijd zo belangrijke punt van de financiën heeft Putten zijn bijzondere positie echter spoedig moeten prijsgeven *

De geschiedenis van het eiland IJsselmonde en derhalve van Hoogvliet en Pernis wordt tot in deze eeuw gekenmerkt door een voortdurende strijd tegen het water * Putten over de Maze bestaat geheel uit polders waarvan een gedeelte meerdere malen op het water gewonnen moest worden. Nadat het gehele gebied in 1164 is ondergelopen ontstaat in het zuiden in Poortugaal een poldertje, waaraan steeds nieuw land aanbedijkt wordt * . Exacte dateringen zijn ons echter van die beginfase niet bekend. Aangenomen wordt dat de tweede bedijking van Hoogvliet plaats vond rond 1295. Dit dorp heette tot in de zestiende eeuw Oudenvliet of Oedenvliet, een naam die ontleend schijnt te zijn aan Oda, de ca. 1295 geboren dochter van Nicolaas III van Putten * . Sinds 1316 echter zijn we beter op de hoogte van de ontwikkelingen. In dat jaar geven de heer en vrouw van Putten een 'nieuweland' tussen Katendrecht en Pernis aan de Riederwaard ter bedijking uit, de Heyffele of Deyffelpolder * In 1319 geeft de graaf zijn gronden in dit poldertje aan de bedijkers in erfleen * .

Lombardijen moet rond 1300 bedijkt zijn, op een moment dat het kerngebied van Pernis, de polders Oud en Nieuw Pernis, reeds bestaat * Roozand (Rughesant) is op 19 juni 1357 ter bedijking uitgegeven aan Jacob Jan Moerdrecht en enige anderen * Jan van Driebergen en Ector van Elingen krijgen op 21 maart 1415 Oud Engeland ter bedijking, vermoedelijk een ondergelopen deel van Roozand * Langebakkersoord of Hieronimuspolder en Deyffelsbroek, ook wel Pernisser Landeke genaamd, zijn vermoedelijk in de zestiende eeuw bedijkt. *

's-Gravenambacht-een gebied dat de heren van Putten eerst tussen 1308 en 1361 grotendeels van de graaf verkregen hebben-maakte deel uit van de in 1374 geheel ondergelopen Riederwaard * In 1454 wordt 'dat anwas voer dat Corte Ambocht mit die Kyfseeten (Kiesheid)' ter bedijking uitgegeven aan Boudijn Hart Boudijnsz. * ; op 24 oktober 1455 geeft Jacob van Gaesbeek aan Geryt van Abbenbrouck de ambachtsheerlijkheid van diens vader in leen, 'Boudijn Harts landeken, geheeten 's-Gravenambocht' * , waar ook de Hey onder viel. Hij deed dit als compensatie voor het deel van Velgersdijk * dat hij Geryts voorvaderen ten onrechte had ontnomen. De grens tussen 's-Gravenambacht en de in 1460 uitgegeven grondheerlijkheid Charlois werd gevormd door de Koedood of 'Claes die mansgat' die is ontstaan na de overstroming van de Riederwaard en werd afgedamd in 1581 *

Het ontstaan van de jongere polders is niet in alle gevallen exact te dateren. Het gebied ten westen van de Koedood-met uitzondering van Rhoon, dat een van Putten onafhankelijke heerlijkheid was- vormde in ieder geval reeds in de vijftiende eeuw een zelfstandig dijkgraafschap, waar de dijkgraaf van Putten geen zeggenschap had * . Van de verschillende ambachtsheerlijkheden op westelijk IJsselmonde is in de negentiende eeuw alleen Oud en Nieuw Engeland bij de gemeente Hoogvliet gekomen, de overige bij Pernis.

De Ambachtsheerlijkheid Pernis blijkt in de veertiende eeuw in leen gehouden te worden door de Van Almondes * , totdat de heer van Putten, Zweder van Abcoude, de verschillende delen in 1380 terugkoopt van de mannelijke nakomelingen van Jan van Almonde * , die in 1316 een van de bedijkers van de Deyffelpolder was. Het leen was versplinterd omdat het vererfde volgens het Zeeuwse recht. Jacobus de Pernesse die in 1249 of 1250 de stalen bij de haven van Pernis in leen krijgt zal ook wel ambachtsheer van Pernis geweest zijn en dan tevens de oudste ons bekende * De ambachtsheren van Langebakkersoord (Lange ende Backersoord) zijn blijkens een akte van 14 mei 1590 grondeigenaren van Deyffelsbroek * De beide polders hadden een gezamenlijke rentmeester, doch aparte gerechten; ze zijn altijd als één ambachtsheerlijkheid beschouwd. Er is hier dus, althans wat Deyffelsbroek betreft, evenals bij Charlois en 's-Gravenambacht sprake van een grondheerlijkheid, al blijft het merkwaardig dat in één en hetzelfde stuk deze grondeigenaars nadrukkelijk gesteld worden tegenover de grondheren van Charlois * ; zouden ze misschien in Langebakkersoord geen grondheren of -eigenaars zijn?

Hazewinkel heeft reeds aannemelijk gemaakt dat Smalland nooit onder de heerlijkheid Langebakkersoord heeft behoord * Naast de door hem aangevoerde argumenten kan men nog stellen dat in de stukken Langebakkersoord en Deyffelsbroek, soms met de buitengronden Madroel die ook tot deze heerlijkheid behoorden, vaak in één adem worden genoemd, nooit samen met Smalland. Het Roozand viel publiekrechtelijk onder Poortugaal.

Voor al deze ambachten geldt dat schout tevens dijkgraaf, schepenen tevens heemraden waren * Reeds in de voorboden van Jacob van Gaesbeek was bepaald dat in de dorpen de schouw gedreven moest worden door schout en schepenen * Hierbij komt dat de dijkgraaf van de ene polder dikwijls tevens heemraad van een andere was; ook worden schout- en secretarisfuncties van de verschillende dorpen vaak door één en dezelfde persoon vervuld. Dit alles heeft zijn weerslag gehad op de archieven; vooral de cumulatie van secretarisfuncties in één hand heeft vermenging van archieven ten gevolge gehad.

Toen de Staten van Holland er tussen 1721 en 1742 uit geldgebrek toe overgingen verschillende heerlijkheden te verkopen, kwamen Pernis, Hoogvliet en Poortugaal in 1731 aan Schiedam. Sinds 1735 kocht deze stad bij gedeelten Langebakkersoord en in 1739 Oud en Nieuw Engeland * Het was logisch dat Schiedam en niet Rotterdam deze heerlijkheden opkocht; niet alleen om geografische redenen, doch ook om economische was dit gebied altijd al meer op Schiedam georiënteerd. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bij levering van onroerend goed bij willig decreet in 's-Gravenambacht de geboden niet alleen moesten gaan voor de kerk van Pernis, doch ook voor het raadhuis van Schiedam, en wel op marktdagen * In het oud archief der gemeente Schiedam (inventaris Heeringa 1908) zijn onder de nrs. 2701-2806 diverse archivalia over het beheer van de heerlijkheden opgenomen over de periode 1722-1794. het betreft vooral resoluties en rekeningen.

In 1802 heeft Pernis de overheid gevraagd om Roozand, Smalland, Langebakkersoord, Deyffelsbroek en 's-Gravenambacht met dit dorp te combineren, gezien het zeer geringe aantal inwoners * 's-Gravenambacht is pas in 1811 verenigd met Pernis, terwijl de andere gehuchten in 1804 inderdaad met Pernis werden verenigd. Na de restauratie hebben Roozand en Oud en Nieuw Engeland bij Poortugaal behoord, waarna ze in 1821 weer bij Hoogvliet werden gevoegd. 's Gravenambacht werd in 1817 weer zelfstandig maar in 1833 definitief verenigd met Pernis. Hoogvliet moet in 1812 samen met Albrandswaard zijn opgegaan in Poortugaal en verkreeg pas op 1 april 1817 haar zelfstandigheid weer.

De inwoners van 's-Gravenambacht-sinds de restauratie ook zelfstandig -hebben sinds 1818 herhaaldelijk aangedrongen op samenvoeging met Pernis, omdat het alleen geen levenskracht had. Toen namelijk in 1822 Jan Verduyn was overleden, moest bijna de gehele plaatselijke belasting opgebracht worden door een 75-jarige weduwe. Pas in 1833 wordt aan het verzoek van de inwoners gehoor gegeven.

Aan het gemeentebestuur van Langebakkersoord c.a. bleef de hogere overheid tot 1833 circulaires sturen, hoewel een van de eerste circulaires in het archief (van de gouverneur des konings) stelt: "aangezien bij resolutie (GS 4-4-1817) uw gemeente met die van Pernis en 's-Gravenambacht is zamengevoegd". In hetzelfde jaar wordt een circulaire aan de schout van Langebakkersoord en Deijffelsbroek door de schout van Pernis in de volgende zin beantwoord: de "gemeenteraad der gemeente Pernis en Langebakkersoord en Deijffelsbroek" draagt als belastingschatters voor de "gemeente 's-Gravenambacht, Langebakkersoord en Deijffelsbroek" dezelfde schatters voor als die voor Pernis. Alom verwarring over de status van Langebakkersoord dus. Er woonden wel enkele mensen blijkens de opgaven voor de directe belasstingen (1818) en de schutterij (1821) maar de zaken zullen geregeld zijn vanuit het gemeentehuis van Pernis, zonder onderscheid in de archiefvorming te maken.

Bij wet van 30 december 1933 zijn de gemeenten Pernis en Hoogvliet, samen met gedeelten van Rhoon en Poortugaal, bij Rotterdam gevoegd * In tegenstelling tot wat men tegenwoordig ziet waren Hoogvliet en Pernis voorstander van deze samenvoeging, die geëffectueerd is op 1 mei 1934. Pernis telde op dat moment 2539 inwoners, Hoogvliet 682 * Thans is het grondgebied van het voormalige Pernis bijna geheel industrieterrein geworden, de polders zijn ontpolderd.