Tot het jaar 1851 droeg de burgemeester krachtens de wet geen bijzondere verantwoordelijkheid voor de politie. De zorg voor de openbare orde en veiligheid berustte bij het gemeentebestuur als geheel en onderscheidde zich daarin niet van andere taken van de gemeentel. overheid. Naast de schutterij, het garnizoen, de klapwakers (nachtwacht) en de brandweer zorgde de politie als uitvoerend orgaan voor het toezicht op de naleving van de plaatselijke keuren en verordeningen en op de vreemdelingen (dit waren de niet-Rotterdammers die zich binnen de stad ophielden). Het apparaat, aanvankelijk bestaande uit twee commissarissen en zestien bezoldigde agenten, stond onder een directeur, die tevens substituut-officier van Justitie was bij de Rechtbank in Eerste Aanleg te Rotterdam. De agenten hadden opsporingsbevoegdheid. Dagelijks hielden zij kantoor in het stadhuis onder andere voor het in ontvangst nemen van klachten. Archiefstukken uit deze tijd vindt men voornamelijk onder de rubriek Openbare orde en veiligheid, nrs. 4497-4535. De directeur was verantwoording schuldig aan het college van B & W. De burgemeester liet zich echter als 'burgervader' steeds meer aan het wel en wee van zijn kinderen gelegen liggen en sinds burgemeester Hoffmann in 1845 aantrad heeft hij zich actief met politiezaken bemoeid, totdat de Gemeentewet van 1851 hem daartoe de wettelijke bevoegdheden gaf. Kan men vanaf 1851 dus formeel spreken van de burgemeester als archiefvormer met betrekking tot politieaangelegenheden, in feite was hij dit al voordien. Met name bemoeide hij zich met (re)organisaties en met personeelszaken zoals aanstelling, discipline en beloningen. Stukken van voor 1851 die van deze activiteit getuigen en die in het archief van de Hoofdcomm. van politie, het eigenlijke Politiearch., waren terecht gekomen, zijn gevoegd bij de series die na 1851 beginnen. Voor andere stukken betreffende de politie raadplege men het Politiearchief. Zie ook de Kabinetsstukken, nrs. 5642, 5643, 5649