De stadsplattegrond van Andries Munro

Dwalen door de kleinste steegjes van Rotterdam omstreeks 1800 en struinen over de bleekvelden buiten de stadsvesten. Het lijkt haast mogelijk, zo gedetailleerd en levendig ingekleurd is de plattegrond van Andries Munro die recentelijk aan de collectie is toegevoegd. Die kaart is geschonken door Stichting Droom en Daad ter gelegenheid van het afscheid van stadsarchivaris Jantje Steenhuis.

De ‘Nieuwe Platte Grond der Stad Rotterdam’ bestaat uit vier aan elkaar bevestigde bladen. Die plattegrond is door Cornelis van Baarsel gegraveerd en uitgegeven in 1800 bij de Amsterdamse boekverkoper Mortier, Covens en Zoon. Maar al vele jaren eerder, op 1 februari 1796, werd de opdracht gegeven door de ‘wethouders en raaden der stad Rotterdam’. In de kersverse Bataafse republiek – waar algemeen kiesrecht gold voor mannen van 20 jaar en ouder met een vaste woonplaats – bleek geen goed overzicht te bestaan van alle stemgerechtigden van Rotterdam. Vandaar dat een groot plan werd opgevat voor een volkstelling en voor het opstellen van een lijst van straten en huisnummers. Onderdeel daarvan was om ‘door een deskundig persoon een kaart of plattegrond van de geheele Stad en Jurisdictie te laten vervaardigen, inhoudende alle de Havens, Straten en Stegen &ca., met eene lijst van alle de name van dezelve en met welke Letters en Nummers de huizen in iedere Straat, Haven &ca. zijn genomineert.’

Volledige kaart
Polders
Detail van het stratenplan

Links de complete kaart. Rechtsboven: Niet alleen de stad zelf, maar ook de omliggende polders zijn nauwkeurig ingemeten. Rechtsonder: Het linnen ligt te bleken op de bleekvelden buiten de stadsvesten van Rotterdam.

Accuraat hoogstandje

Andries Munro (1762-1835), fabrieksmeester en landmeter van Schieland, werd met deze taak belast. Hoewel de kaart uiteindelijk drie jaar te laat gereed was en de gevraagde huisnummers ontbreken, was de gemeenteraad erg verheugd over de ‘zeer fraaije accuraet uitgewerkte kaert dezer stad’. De opdracht was in de tussentijd uitgebreid en omvatte niet alleen de stad, maar ook alle aangrenzende gronden en gebouwen. Dit alles was door Munro tot in het kleinste detail ingemeten: van de kronkelige steegjes tot de grote landerijen waarop zelfs het gebruik is ingetekend. In de polders grazen de koeien, op landbouwgronden staan verschillende gewassen en op bleekvelden ligt het linnen te bleken. In de havens varen schepen af en aan, en worden schepen gebouwd en gerepareerd. Deze inspanning leverde Munro niet alleen een beloning op van ƒ 1000 (bijna het dubbele van wat vooraf overeengekomen was), maar waarschijnlijk ook zijn benoeming tot stadsbouwmeester in 1802.

Hoe accuraat de kaart ook was, de verkoop liep geen storm. De gemeenteraad en uitgever waren overeengekomen dat 100 exemplaren voor de gemeente bestemd waren, maar dat pas met het drukken zou worden begonnen zodra zich ook nog 250 intekenaars vooraf hadden gemeld. De teller bleef echter steken op 60 intekenaars. Toch is de kaart gedrukt.

Een kaart in vele vormen

De geringe oplage verklaart mogelijk waarom er tegenwoordig zo weinig exemplaren bekend zijn. Het Stadsarchief Rotterdam spant de kroon met nu zeven exemplaren. Verrassend is de grote variatie. Zo ziet één exemplaar eruit alsof het vers van de drukpers komt, de vier ongekleurde bladen zijn zelfs nog niet aan elkaar geplakt tot één kaart. Een ander is een echt gebruiksexemplaar, bevestigd op linnen zodat het makkelijk in- en uitgevouwen kan worden op een tafel zonder dat het papier scheurt. Het rijk ingekleurde exemplaar dat nu is geschonken, prijkte waarschijnlijk als imposante wandkaart in een decoratieve lijst aan een muur. Daarmee is het een zeer waardevolle en boeiende toevoeging aan de collectie. Naast dat het een prachtig exemplaar betreft, vervolledigt het ons beeld van het ontstaan van de kaart en de rijke variatie in het gebruik ervan.

Meer weten?

Er is nog veel terug te vinden over de totstandkoming van de kaart van Andries Munro. Dat staat beschreven in: Roterodamum Illustratum […], derde gedeelte. Rotterdam, 1874, bijlage E, p. 26-39.

In de havens varen schepen af en aan terwijl op de scheepshellingen nieuwe schepen worden gebouwd.

Meer kaarten van Munro

Andries Munro heeft nog veel meer kaarten en plattegronden gemaakt, eerst als landmeter van Schieland en later als stadsbouwmeester van Rotterdam. Een deel staat in de collectie Rotondetekeningen. Deze collectie van ruim 8000 kaarten, plattegronden en technische tekeningen is online beschikbaar:

Naar de kaarten

Tijdgenoot Groenewegen

De kunstenaar Gerrit Groenewegen was een tijdgenoot van Andries Munro. Hij legde veel plekken in en om Rotterdam vast in tekeningen en schilderijen. Veel van zijn prachtige tekeningen zijn te vinden in de beeldbank en geven een levendig beeld van Rotterdam in die tijd:

Naar de tekeningen
Bedrijvigheid op de kades van de Blaak en Noordblaak. Gerrit Groenewegen, 1807.

Bedrijvigheid op de kades van de Blaak en Noordblaak. Gerrit Groenewegen, 1807.

Bronnen en verder lezen

  • P.J. Blok en P.C. Molhuysen, Munro (Andries of Andrew), in: Nieuw Nederlandsch biografisch woodenboek, deel 7. Leiden, 1927, p. 901.
  • A. Gordijn en P. Ratsma, Catalogus van de kaartenverzameling van de Gemeentelijke Archiefdienst Rotterdam: Stadsplattegronden van Rotterdam tot 1940. Rotterdam, 1984, p. 34-35, n. 59.
  • P. Ratsma, Historische plattegronden van Nederlandse steden, deel 2: Rotterdam. Alphen aan den Rijn, 1984, p. 38-43, 59-60.
  • P. Ratsma, Grootschalige stadsplattegronden van Rotterdam: zes momenten uit de karteringsgeschiedenis, in: Roterdamsch Jaarboekje (1994), p. 228-229.
  • Roterodamum Illustratum, beredeneerde beschrijving van den Geschiedkundigen Atlas in het Archief der Gemeente Rotterdam aanwezig, betrekkelijk het Hoogheemraadschap Schieland en de Stad Rotterdam, derde gedeelte. Rotterdam, 1874, bijlage E, p. 26-39.